Nagrobki policyjne na cmentarzu rzymsko-katolickim w Kowlu na Wołyniu.
Przedstawiony poniżej spis inwentarzowy nagrobków funkcjonariuszy Policji Państwowej II RP znajdujących się na cmentarzu rzymsko-katolickim w Kowlu jest efektem wieloletnich prac Pana Anatola Sulika, któremu serdecznie dziękujemy za ich udostępnienie. Listę uzupełniono o dostępne informacje o poległycyh policjantach.
- Grób Piotra HERMANA (A-7)
Nagrobek typu „krzyż na pniu drzewa” wykonany z betonu. Pole grobowe otoczono także betonową opaską. Na przedniej stronie drzewa wyrzeźbiono tablicę w formie częściowo rozwiniętego zwoju pergaminu, a na niej wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / PIOTR HERMAN / UR. 1890 R.ZGINĄŁ / ZA OJCZYZNĘ W / DNIU 29/4 1924 R. / POZOSTAŁA STRO- / SKANA ŻONA I DZIE- / CI PROSZĄ O ZDRO- / WAŚ MARJA”.
- Grób Jana IGLIŃSKIEGO (A-14)
Nagrobek w formie prostego krzyża na trójstopniowej, stojącej na ramie (opasce) mogiły. Wszystkie elementy wykonane z betonu. Inskrypcję naniesiono na środkowy stopień podstawy:
„ Ś. † P./ IGLIŃSKI JAN / EMER. POSTER. P.P. / ŻYŁ LAT 39 ZM. 11-XI-1937 R. / PROSI O WESTCHNIENIE DO / BOGA”.
- Grób Jana MIOTKA (A-15)
Nagrobek w formie wysokiego prostopadłościanu z zaokrąglonymi u góry bocznymi ściankami, stojący na opasce mogiły. Na nim krzyż, posiadający osobną podstawę. Na krzyżu uformowano tablicę inskrypcyjną stylizowaną na częściowo rozwinięty zwój pergaminu, a na niej wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / MIOTEK JAN / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 21/XII 1899 R./ ZGINĄŁ Z RĘKI / BANDYTY / DN. 21/XII / 1930 R.”
Posterunkowy Jan Miotek urodził się 21.12.1899 r. Służbę pełnił w Komendzie Powiatowej Policji Państwowej w Kowlu. W swoje 31-wsze urodziny, w dniu 21 grudnia 1930 r. będąc w nocnym patrolu usłyszał szmery dochodzące ze sklepu przy ul. Sienkiewicza 41 w Kowlu.Udał się tam i natknął na grasujących złodziei, którzy zasypali go strzałami z rewolweru trafiając go w klatkę piersiową i palec wskazujący prawej ręki. Policjant zmarł po kilku minutach.
- Grób Michała GAWRONA i Antoniego DRZEWIŃSKIEGO (A–16)
Grób ziemny w opasce, podzielony na dwie części – wzdłuż – wąską belką. Na ramie umieszczono dwa krzyże na trójstopniowej podstawie. Inskrypcję naniesiono na licach środkowych stopni podstawy:
„Ś. † P. / GAWRON MICHAŁ / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1894 R. ZM. 1927 R.”
„Ś. † P. / DRZEWIŃSKI ANTONI / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1901 R. ZM. 1928 R.”
- Grób Wojciecha ROSIKA i Stanisława WALERYSIAKA (A–17)
Nagrobek identyczny jak Nr (A-16), z tym, że na podstawie krzyża zostało wmontowane zdjęcie Wojciecha Rosika w mundurze. Na powierzchni środkowych stopni podstaw krzyży umieszczono inskrypcje:
„Ś. † P. / ROSIK WOJCIECH / POSTERUNKOWY P.P./ UR. 1895 R. ZM. 1934 R.”
„Ś. † P. / WALERYSIAK STANISŁAW / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1893 R. ZM. TRAG. 1926 R.”
- Grób Antoniego ZWOLIŃSKIEGO (A–19)
Nagrobek w formie krzyża na trójstopniowej podstawie położonej na ramie (opasce) mogiły. Inskrypcję naniesiono na przedniej ścianie środkowego stopnia podstawy.
„Ś. † P. / ANTONI ZWOLIŃSKI / PRZOD. POL. PAŃSTW. / PRZEŻYWSZY LAT 46 / ZMARŁ DNIA 2 XI 35 R. / POKÓJ JEGO DUSZY”.
- Grób Czesława PATALONA (A–21)
Nagrobek identyczny w formie jak nr A-19. Wszystkie elementy także wykonano z betonu. Inskrypcję naniesiono na środkowym stopniu podstawy:
„Ś. † P. / CZESŁAW PATALON / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1908 R. ZM. TR. 17 IX 1939 R. / SPOKÓJ JEGO DUSZY / KOCHANEMU CZESIOWI STASIA”.
Posterunkowy Czesław Patalon zginął prawdopodobnie w południe 17 września 1939 roku w rejonie dworca kolejowego podczas nalotu lotnictwa niemieckiego na węzeł kolejowy w Kowlu.
- Grób (symboliczny) Jana Wincentego RUTKOWSKIEGO (A- 22)
Nagrobek identyczny w formie jak nr A-19 i A-21, lecz wykonany w technice lastryko. Na przedniej powierzchni stopnia podstawy krzyża zamontowano zdjęcie policjanta w mundurze, wykonane na owalnej porcelance. Na środkowym stopniu podstawy krzyża wmontowano tablicę z polerowanego bazaltu z naniesioną inskrypcją:
„ Ś. † P. / JAN WINCENTY / RUTKOWSKI / ST.POSTERUNKOWY P.P. / KOMENDANT POSTERUNKU W KORTELISACH / UR. 14.01.1909 R. ZM. NAGLE 16.08.1943 R. / POKÓJ JEGO DUSZY / RODZINA”.
Starszy posterunkowy Jan Wincenty Rutkowski urodził się we wsi Obrębie gm. Młock pow. Ciechanów. Był żonaty z Heleną Tomankiewicz, której liczna rodzina mieszkała w Kowlu. W Policji Państwowej służył najpierw na posterunku we wsi Lubinów (gmina pod Kowlem), a później awansował i został przeniesiony do wsi Kortelisy gmina Gorniki, prawie na granicy z województwem poleskim. Po 17 września 1939 roku rodzina uciekła za Bug kupioną u Poleszuków furmanką. Mieszkali jakiś czas z dwojgiem małych dzieci w Lublinie. Po wkroczeniu Niemców na Wołyń w 1941 roku, dostali wiadomość, że rodzina Tomankiewiczów nadal mieszka w Kowlu. Pani Helena postanowiła wracać do ojca, który pracował na kolei. W lipcu 1943 roku Jan Wincenty Rutkowski został wylegitymowany na ulicy przez policjanta w służbie niemieckiej, a że nie miał żadnych dokumentów – został przeprowadzony do obozu karnego przy ul. Limanowskiego. 16 sierpnia 1943 roku więźniowie wszczęli bunt odmawiając wyjścia na miasto do pracy. Komendant wezwał Gestapo i kilkudziesięciu więźniów zostało rozstrzelanych, w tym także były policjant Rutkowski. Dnia 28 stycznia 1947 r. Sąd Grodzki w Trzciance wydał Postanowienie u uznaniu za zmarłego Jana Wincentego Rutkowskiego. /Sygnatura Zg.23/46/. Zamordowanych więźniów pochowano w grobie zbiorowym na terenie obozu i mogiłę do dnia dzisiejszego nie odnaleziono. Rodzina postanowiła postawić grób symboliczny na terenie kwatery policyjnej cmentarza w Kowlu. Prace zostały wykonane w sierpniu 2010 r.
- Grób Jana BASIŃSKIEGO (A-23)
Nagrobek identyczny do poprzednich, także wykonany z betonu. Na przedniej powierzchni środkowego stopnia podstawy wykonano inskrypcję:
„Ś. † P. /JAN BASIŃSKI / POSTERUNKOWY P.P. / ŻYŁ LAT 37 / ZM. 5-XII-1937 R.”
- Grób Leona GĄSIORA i Wincentego MARCINIAKA (A–25)
Grób ziemny w opasce, podzielony wzdłuż na dwie części wąską belką. Na ramie umieszczone dwa krzyże na trójstopniowych podstawach. Wszystkie elementy wykonano z betonu. Inskrypcje naniesiono na przedniej ścianie środkowych elementów podstawy:
„Ś. † P. / GĄSIOR LEON / ST. POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1896 R. POLEGŁ 1925 R.”
„Ś. † P. / MARCINIAK WINCENTY / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1898 R. POLEGŁ 1925 R.”
Starszy posterunkowy Leon Gąsior urodził się w 1896 roku. Pełnił służbę na Posterunku Policji Państwowej w Śmidyniu pow. kowelski. W dniu 22.10.1928 r. został wspólnie z post. Wincentym Marciniakiem delegowany na zebranie mieszkańców wsi Śmidynia w sprawie podziału cerkiewnej ziemi. W czasie spotkania zaczął się awanturować psychicznie chory Julian Myzowiec. Podczas wyprowadzania go obłąkaniec wyjął jednemu z policjantów bagnet, którym następnie zakłuł obu policjantów. Leon Gąsior był żołnierzem Legionów. Do Policji Państwowej wstąpił w roku 1918. Osierocił żonę i córeczkę. Posterunkowy Wincenty Marciniak osierocił żonę.
Zwłoki zamordowanych policjantów przewieziono w dniu 24 października do Kowla, gdzie wystawiono je w tamtejszym kościele parafialnym. W dniu następnym ks. infułat F. Sznarbachowski odprawił mszę żałobną. W swoim kazaniu, podnosząc zasługi zmarłych, podkreślił niebezpieczeństwa służby policyjnej, która raz po raz wyrywa z szeregów w sposób tragiczny dzielnych policjantów, stojących nieubłaganie na straży prawa, nie szczędzących w tym celu największego dobra jakim jest własne życie. Następnie ks. infułat odprowadził w asyście duchowieństwa zwłoki na miejscowy cmentarz.
Na czele konduktu postępowały delegacje z wieńcami od Komendanta Wojewódzkiego Policji Państwowej, starosty kowelskiego, urzędu i Rady Gminnej w Maciejowie oraz oficerów i kolegów z powiatu kowelskiego. Za wieńcem szła orkiestra 50 pułku piechoty oraz policyjny oddział honorowy. Przed karawanem szedł ks. infułat F. Sznarbachowski w asyście dwóch księży, tuż za karawanem rodziny poległych, p. starosta Chodakowski, podprokuratorzy, sędziowie, Komendant Powiatowy PP podkom. Kret, kierownik Komisariatu PP podkom. Dąbrowski, wójt gminy Maciejów Misiuk z delegacją tejże gminy, koledzy poległych oraz liczne zastępy publiczności.
Inskrypcja na nagronku datuje śmierć policjantów na rok 1925. Tymczasem według danych z czasopisma Na Posterunku nr 47 z 1928 r. i nr 40 z 1933 r.) policjanci polegli w dniu 22.10.1928 r.
- Grób Stanisława URBAŃSKIEGO i Michała KONDRAKA (A–26)
Grób jest identyczny jak nr A-25. Na środkowych stopniach podstawy krzyży wyryto następujące inskrypcje:
„Ś. † P. / URBAŃSKI STANISŁAW / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1901 R. ZM. TRAG. 1926 R.”
„Ś. † P. / KONDRAK MICHAŁ / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1895 R. ZM.TRAG. 1926 R.”
- Grób Feliksa JERNATOWSKIEGO (A–27)
Nagrobek w formie prostego krzyża na trójstopniowej podstawie, stojącej na ramie (opasce) mogiły. Wszystkie elementy wykonano z betonu. Inskrypcję naniesiono na przedniej powierzchni środkowego stopnia podstawy:
„Ś. † P. / JERNATOWSKI FELIKS / POSTERUNKOWY P.P. / UR. 1901 R. ZM. 1934 R.”
- Grób Antoniego DEKIERA (A–28)
Nagrobek w formie wysokiego krzyża stojącego na cokole z zaokrąglonymi u góry bocznymi ściankami. Cokół stoi na podstawie umieszczonej na ramie (opasce) mogiły. Wszystkie elementy wykonane z betonu. Na cokole wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / ANTONI DEKIER / FUNKCJONARIUSZ P.P. / ŻYŁ LAT 32 ZM. DN. 11/IX 1932 R. / PROSI O WESTCHNIENIE / DO BOGA.”
(Opaska mogiły była rozbita i obecnie brak przedniej części. Wewnątrz opaski wmontowano tablicę z czarnego, polerowanego kamienia z inskrypcją: „KWATERĘ GROBÓW POLICJANTÓW / II RP ODNOWIONO STARANIEM / ZARZĄDU WOJEWÓDZKIEGO / NSZZ POLICJANTÓW W CHEŁMIE / GRUDZIEŃ 1998 R.”)
- Grób Józefa MARCZEWSKIEGO (A–33)
Nagrobek ma formę identyczna jak nr A–27. Na środkowym stopniu podstawy krzyża wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / JÓZEF MARCZEWSKI / UR. 2-I-1909 R. / ZGINOŁ ŚMIERCIĄ POLICJANTA / Z RĘKI ZBRODNICZEJ W / DNIU 11-XII-1936 R.”
Posterunkowy Józef Marczewski urodził się w 1909 roku. Służbę policyjną pełnił na Posterunku we wsi Siedliszcze pow. kowelski. Zginął w trakcie przeprowadzania rewizji w domu miejscowego przewodniczącego ośrodka Komunistycznej Partii Ukrainy Zachodniej, przez którego został śmiertelnie postrzelony z rewolweru.
- Grób Józefa SZYMAŃSKIEGO (A–36)
Nagrobek w formie krzyża na trójstopniowej podstawie stojącej na opasce mogiły. Opaskę mogiły pokrywa płyta. Wszystkie elementy wykonano z betonu. Na podstawie krzyża zamontowano zdjęcie policjanta w mundurze, wykonane na owalnej porcelance. Na przedniej powierzchni środkowego stopnia podstawy krzyża wmontowano tablicę z czarnego, polerowanego kamienia z inskrypcją:
„TU SPOCZYWA / Ś.P. / JÓZEF SZYMAŃSKI / PRZODOWNIK P.P. / UR. 6.II 1894 R. / ZM. 4.IV 1940 R. / POKÓJ JEGO DUSZY”.
Przodownik Józef Szymański, urodzony 6 lutego 1894 roku, pochodził z Łodzi. Służbę pełnił w Komendzie Wojewódzkiej Policji Państwowej. Został przeniesiony do Komendy Powiatowej PP w Kowlu prawdopodobnie dyscyplinarnie, ponieważ na jakiejś imprezie w restauracji źle wyraził się o Marszałku Józefie Piłsudzkim. Mieszkał w Kowlu razem z rodziną w wynajętym mieszkaniu. W 1939 roku został aresztowany przez NKWD i został osadzony w miejscowym więzieniu, w którym zmarł 4 kwietnia 1940 roku. Zwłoki zostały wydane żonie i przez nią pochowane w kwaterze policyjnej w Kowlu. Za jakiś czas żonę wraz z dziećmi wywieziono do Kazachstanu. Rodzina przeżyła zesłanie i po wojnie z powrotem powróciła do Polski osiedlając się w Łodzi. Na zaproszenie byłej właścicielki mieszkania, żona Józefa Szymańskiego przyjeżdżała do Kowla i postawiła mężowi nagrobek. Po nawiązaniu kontaktu z rodziną, już na początku XXI wieku, nagrobek został częściowo przebudowany, wmontowano zdjęcie oraz tablicę z inskrypcją.
- Grób Augustyna STACHURSKIEGO (C–119)
Nagrobek identyczny jak nr A-33, także wykonany z betonu. Na środkowym stopniu podstawy krzyża wyryto następującą inskrypcję:
„Ś. † P. / STACHURSKI / AUGUSTYN / POSTERUNKOWY P.P. / POLEGŁ 1921 R.”
Posterunkowy Augustyn Stachurski z Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Kowlu, zginął w dniu 13.10.1921 r. wspólnie z posterunkowym Stefanem Gajewskim. Policjanci patrolując wieś Pudnia usłyszeli krzyki i wołania o pomoc dochodzące z jednego z domów. Chcąc zbadać przyczynę alarmu, post. Stachurski wszedł do izby, gdzie bandyci mordowali domowników. W efekcie niespodziewanego spotkania z bandytami wywiązała się walka. Wobec liczebnej przewagi bandytów post. Stachurski poleł na miejscu od bandyckich kul.
- Grób Tomasza WÓJCIKA (C-129)
Nagrobek podobny do nr A-33 i C-119. Na jego podstawie wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / TOMASZ / WÓJCIK / POSTERUNKOWY P.P. / ZMARŁ 1919 R.”
- Grób Ignacego DYSZY (C-130)
Nagrobek identyczny do poprzednich. Na środkowym stopniu podstawy krzyża wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / DYSZY IGNACY / POSTERUNKOWY P.P. / ZMARL 1920 R.”
- Grób Józefa ŁUDORSKIEGO (E2-9)
Nagrobek identyczny jak poprzednie. Na przedniej powierzchni podstawy krzyża wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / ŁUDORSKI JÓZEF / POSTERUNKOWY P.P. / ZMARŁ 1924 R.”
- Grób Wiktora KOZŁOWSKIEGO (E2-32)
Nagrobek podobny do poprzednich. Na środkowym stopniu podstawy krzyża wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / KOZŁOWSKI WIKTOR / ASPIRANT P.P. / ZMARŁ 1922 R.”
- Grób Ignacego PICHNEJA (E2-22)
Nagrobek podobny do poprzednich. Na środkowym stopniu podstawy krzyża wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / PICHNEJ IGNACY / PRZODOWNIK P.P. / Ur. 1874 R. ZM. 1925 R.”
- Grób Konrada CZERNERA (E2-25)
Nagrobek podobny do poprzednich. Na środkowym stopniu podstawy krzyża wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / CZERNER KONRAD / PRZODOWNIK P.P. / ZMARŁ 1925 R.”
- Grób Rocha WŁODARCZYKA (E2-26)
Nagrobek podobny do poprzednich. Na środkowym stopniu podstawy krzyża wyryto inskrypcję:
„Ś. † P. / WŁODARCZYK ROCH / PRZODOWNIK P.P. / ZMARŁ 1925 R.”
Wymienione groby policjantów znajdują się obecnie na terenie cmentarza rzymskokatolickiego w Kowlu. Są to oczywiście groby znane, które zostały odrestaurowane jeszcze w l996 – 1997 roku. Nagrobki Józefa Szymańskiego oraz Jana Wincentego Rutkowskiego zostały wykonane znacznie później, na prośbę rodzin. Niewykluczone, że na tym cmentarzu znajdują się także inne pochówki policyjne, lecz na razie nie można odnaleźć potwierdzających dokumentów.
Uwaga: Dotychczas ustalono 23 nagrobki, z tym że 4 z nich są podwójnymi, tak więc spoczywa w nich 27 znanych z imienia i nazwiska policjantów II RP. Pisownia została zachowana jak na nagrobkach. Numeracja nagrobków umieszczona w nawiasie – oznacza numer nagrobka zgodnie z przeprowadzoną inwentaryzacją cmentarza. Opracowane dokumenty znajdują się w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie.
Materiał przygotował Anatol F. Sulik
Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej
Kowel, dnia 07.09.2011 r.
